اعتبار اسناد الکترونیکی در مراجع قضایی ، آيا نوشته ها و امضاهاي الكترونيكي مي‌توانند معادل نوشته دستي باشند و ضوابط قانوني راجع به لزوم كتبي بودن و امضا شدن را تامين كنند؟ از طرف ديگر اعتبار اسناد و ادله الكترونيكي در محاکم به چه ميزاني است؟فناوري‌هاي جديد ارتباطي روش‌هايي را براي نگارش و امضا به وجود آورده‌‌اند كه كاملا متفاوت از شيوه‌هاي سنتي است.
ارسال متن از راه دور توسط دورنگار اسكن امضاي دستي و ضميمه كردن آن به يك سند الكترونيكي، امضاي ديجيتال كه با استفاده از شيوه‌هاي رياضي به وجود آمده و به يك سند الكترونيكي ضميمه مي‌شود، همگي در اين شمارند. براين اساس اين پرسش مطرح مي‌شود كه آيا نوشته ها و امضاهاي الكترونيكي مي‌توانند معادل نوشته و امضاي دستي باشند و ضوابط قانوني راجع به لزوم كتبي بودن و امضا شدن را تامين كنند؟ از طرف ديگر اعتبار اسناد و ادله الكترونيكي در برابر اسناد و ادله عادي و سنتي به چه ميزاني است؟
پاسخ به اين پرسش و آشنايي بيشتر با اسناد، ادله و امضاهاي الكترونيكي
همان‌طور كه مي‌دانيد امروزه با گسترش فناوري اطلاعات دسته جديدي از ادله و اسناد الكترونيكي به منصه ظهور رسيده است. اين اسناد و ادله كه تحت عنوان اسناد و ادله الكترونيكي شناخته مي‌شوند، چه خصوصياتي دارند؟
ادله الكترونيكي نسبت به ادله سنتي بسيار قابل تغييرتر و قابليت دستكاري بيشتري دارند و احتمال جعل در آنها بسيار بيشتر است. به اين ترتيب براي اين‌كه دادگاه بتواند به استناد يك دليل الكترونيكي حكم صادر كند بايد اصالت آن دلايل را احراز كند. همان‌طور كه مي‌دانيم حجم بسيار زيادي از معاملات و مبادلات مالي در دنياي امروز از طريق سيستم مجازي رايانه‌اي و فضاي سايبر صورت مي‌گيرد؛
لذا ادله الكترونيكي در حال حاضر نقش بسيار زيادي در اين حوزه ايفا مي‌كنند و بخش مهمي از حقوق و تعهدات مردم مستند به اين ادله الكترونيكي است. از طرف ديگر اين دسته از اسناد و دلايل جديد قابل تغيير هستند. همين موضوع نشان‌دهنده اهميت احراز اصالت ادله و اسناد الكترونيكي است. به هر حال دادگاه در صورتي كه اصالت اين اسناد خاص مورد انكار و ترديد قرار گرفته باشد يا نسبت به آنها ادعاي جعل شده باشد، بايد اصالت آن را احراز كند تا بتواند آن را مستند حكم خود قرار دهد.
چه روش‌هايي براي خدشه وارد كردن به اصالت اسناد الكترونيكي وجود دارد؟
قبل از پاسخ به اين سوال ابتدا بايد گفت زماني كه يك فايل يا داده رايانه‌اي ايجاد مي‌شود، در جاهاي مختلف سيستم رايانه‌اي آثار و نشانه‌هايي از آن فايل يا داده ديده مي‌شود. به اين ترتيب با يك بی دقتی اين فايل يا سامانه از بين نخواهد رفت. اين در وضعيتي است كه آن دليل يا سند الكترونيكي در يك سيستم رايانه‌اي باشد. اگر سيستم‌هاي رايانه‌اي ديگري نيز به آن رايانه متصل باشد، امكان وجود آن دلايل و اسناد الكترونيكي در ديگر سيستم‌هاي رايانه‌اي متصل نيز وجود دارد. به اين ترتيب امحاي داده يا سامانه رايانه‌اي تقريبا غيرممكن است. مگر اين‌كه سيستم رايانه‌اي به طور فيزيكي از بين برود كه چه بسا ادله و اسناد الكترونيكي كه به صورت فايل يا داده رايانه‌اي بر روي آن رايانه ذخيره شده است، از بين برود. البته در اين فرض هم ممكن است، آن فايل يا داده از سيستم رايانه‌اي تخريب‌شده به حافظه‌هاي ديگري نيز منتقل شده باشد.
در مقابل دستكاري ادله و اسناد الكترونيكي راحت است. دستكاري ادله الكترونيكي امر خيلي پيچيده‌اي نيست. فرض كنيد كه يك سند الكترونيكي به صورت يك ايميل ارسال شده باشد. شما چه بسا مي‌توانيد با امكانات فني كه وجود دارد، باعث ايجا تغيير در مفاد آن سند يا دليل الكترونيكي شويد. البته اين تغييرات در اغلب موارد قابل كشف مي‌باشد. يعني در حقيقت كارشناس رايانه‌اي مي‌‌تواند تاريخي را كه در آن تاريخ ادله الكترونيكي مزبور تغيير يافته است را به راحتي شناسايي كند، ولي احتمال تغيير آن زياد است، زيرا نسخه اصلي در ادله و اسناد الكترونيكي معمولا وجود ندارد.
اصل موضوع و شايد مهمترين نكته‌اي كه در زمينه تفاوت احراز اصالت در اسناد و ادله الكترونيكي با اسناد و ادله سنتي وجود دارد، اين است كه در اسناد سنتي و كتبي نسخه اصل وجود دارد. یعنی در آنجا یک نسخه اصل است که اگر کسی بخواهد سند یا دلیل سنتی را دستکاری کند، تغییرات باید بر روی آن نسخه اصلی اعمال شود كه اين تغييرات هم طبيعتا مشخص مي‌شود. ولي در ادله الكترونيكي هيچ نسخه اصلي وجود ندارد.
لذا زماني كه به عنوان مثال شما در حال تايپ متني هستيد، با مسامحه شايد بتوان گفت نسخه تايپ‌شده، نسخه اصل محسوب مي‌شود. ولي به محض بستن سيستم رايانه‌اي تمامي نسخه‌هاي موجود در آن سيستم كپي تلقي شوند و از يكديگر از اين بابت كه كدام اصل و كدام كپي هستند، قابل شناسايي دقيق نيستند. بنابراين با توجه به اين‌كه در اسناد و ادله الكترونيكي نسخه اصلي وجود ندارد، احتمال دستكاري در آنها كاملا وجود دارد و ما مبنايي براي تشخيص مغايرت اسناد الكترونيكي نداريم. حداقل نسخه اصلي در ادله الكترونيكي را از ظاهر آن نمي‌توان تشخيص داد، مگر آن‌كه كارشناس آن را تشخيص دهد.
امضاي الكترونيكي به عنوان يكي از مباحث نوظهور در معاملات و اسناد الكترونيكي شناخته مي‌شود. به نظر شما مفهوم اين نوع امضاي جديد چيست؟
امضاي الكترونيكي به نوبه خود دليل اثبات دعوا محسوب نمي‌شود. امضاي الكترونيكي در واقع سبب اعتبار اسناد الكترونيكي خواهد شد. سند الكترونيكي سندي است كه منتسب به كسي است كه آن را امضا كرده باشد.امضاي الكترونيكي انواع و اقسام مختلفي دارد كه طبيعتا با آن مفهومي كه از امضاي ادله سنتي در ذهن ما هست، كمي متفاوت بوده و با آن سازگار نيست. منظور از امضاي الكترونيكي در اين‌جا اين است كه با يك ابزار نشان داده شود كه آن سند الكترونيكي منتسب به كسي كه آن را صادر كرده است. در حقيقت هويت شخص را نشان مي‌دهد.
اصولا امضاي الكترونيكي چند قسم دارد؟
امضاي الكترونيكي ممكن است از نوع زيست‌سنجي باشد. در توضيح اين مطلب بايد گفت كه شما براي ورود يا روشن كردن بسياري از وسايل الكترونيكي نياز داريد كه از مشخصات فيزيكي خود استفاده كنيد. به عنوان مثال از طريق گذاشتن انگشت يا چشم يا صحبت كردن سيستم الكترونيكي عمل مي‌كند. در واقع سيستم الكترونيكي براساس مشخصات فيزيكي صاحب آن رمزنگاري شده است كه به اين نوع امضاي الكترونيكي، امضاي زيست‌سنجي گفته مي‌شود. نوع ديگر از امضاي الكترونيكي عبارت است از امضاي ديجيتالي.
امضاي ديجيتالي نوعي از امضاي الكترونيكي است كه مشتمل بر اعداد و ارقام و نظاير آن است كه اينها مي‌توانند به صورت عمومي توليد شوند يا از طريق سيستم‌هاي خاصي كه طراحي شده است، امضاي يونيك توليد مي‌شود، يعني امضاي واحدي توليد مي‌شود كه اين امضا در سراسر جهان يكي است و كسي شبيه به آن را ندارد و به اين ترتيب انتساب آن امضاي الكترونيكي به شخص امضاكننده قطعي است. مثلا فرض كنيد كه ايميلي كه شما از طريق دفاتر خدمات الكترونيكي و دفاتر گواهي امضاي الكترونيكي مي‌گيريد، اين امضا يك امضاي يونيك است و با پسوردي كه به شما مي‌دهند تا از طريق آن وارد ايميل شويد، اين امضاي شما مي‌شود و در صورتي كه در آن ايميل، داده پيامي مبادله شد، آن داده پيام ديگر منتسب به شما ست، زيرا آن رمز تنها در اختيار شما بوده است و در سراسر دنيا هم يكي است و در واقع منحصر به فرد است. به اين ترتيب سند الكترونيكي هم كه حاوي اين امضا باشد، اعتبار بيشتري از اسناد عادي دارد. اعتبار اسناد الکترونیکی در مراجع قضایی
چه انواع ديگري از امضاهاي الكترونيكي در فضاي مجازي وجود دارد؟
نوع ديگر امضاي الكترونيكي، امضاي گرافيكي است. خيلي از اوقات افراد در واقع از طريق سيستم‌هاي گرافيكي چيزي به صورت اشكال، تصاوير، اعداد يا ارقام گرافيكي را به ايميلي كه دارند، ملحق مي‌كنند كه از اين طريق هويت دارنده اسناد و ادله الكترونيكي نشان داده مي‌شود.
با توجه به نوع امضاهاي الكترونيكي كه مورد اشاره شما قرار گرفت، شرايط صحت اين نوع امضاها چيست؟
اين نوع امضاهاي الكترونيكي شرايط صحت خاص و منحصر به فردي ندارد و مانند امضاهاي سنتي هستند. يعني نيازي نيست كه امضاي سنتي حتما شكل خاصي داشته باشد. امضا فقط نشان مي‌دهد كه كسي كه سند سنتي را امضا مي‌كند، هويتش چيست. به اين ترتيب اين نوع امضا شرايط خاصي ندارد. اين موضوع در مورد امضاهاي الكترونيكي هم صدق مي‌كند. البته امضای الكترونيكي را به دو دسته اصلي تقسيم مي‌كنند. يكي امضاي مطمئن و ديگري امضاي عادي و غيرمطمئن است. با توجه به اين‌كه امضاهاي الكترونيكي مطمئن را دفاتر خدمات گواهي الكترونيكي مطمئن مي‌دهند، امضايي است كه منحصر به فردي است. يعني شخص و مرجع ثالث صالحي به نام دفاتر مجاز گواهي الكترونيكي آنها را صادر مي‌كنند و انتساب آن به طرف صادركننده قطعي است و به اين ترتيب ادعاي انكار و ترديد نسبت به آن امكان‌پذير نيست. درنهايت ممكن است نسبت به آن ادعاي جعل شود. اعتبار اسناد الکترونیکی در مراجع قضایی
منبع : حمایت
دکتر شهبازی نیاعضو هيات علمي دانشگاه تربيت مدرس
